Czy moralność może istnieć bez religii?

Z pewnym zdumieniem przeczytałem wywiad Dominiki Wielowieyskiej z Adamem Michnikiem. Zaskoczyła mnie przy tym pewna agresywność pytań Dominiki Wielowieyskiej, pytań o uległość liberalnych kręgów wobec roszczeń KK. Pani Wielowieyska zadawała te pytania w tonie mocno oskarżającym, tak jakby to Adam Michnik był głównym decydentem po roku 89. Adam Michnik był w ostatnich 30 latach niewątpliwie ważnym głosem kręgów liberalnych, ale to nie on, albo nie tylko on, kształtował politykę Polską wobec KK.

A drugiej strony zaskoczyły mnie wypowiedzi Adama Michnika o ważności chrześcijańskiego Dekalogu jako jedynego źródła moralności w Polsce i Europie. Wedle Adama Michnika Polska nie-chrześcijańska byłaby krajem moralnie upadłym. Adam Michnik nie wyobraża sobie moralności bez religii. Jego zdaniem najlepiej jeżeli jest to religia chrześcijańska, ale inne religie trochę mniej ale jednak też wyznaczają normy społecznych zachowań. Oto jego słowa:

„Boję się odrzucenia Dekalogu i odwrócenia od tradycji, boję się, że uczniowie nie będą wiedzieli, kim był Jezus. To nieusuwalny składnik naszej tradycji i oś europejskiego systemu wartości (…). Gdy wyobrażam sobie Polskę bez Kościoła, to mam czarny obraz”

Zdumiewa mnie w wypowiedziach Adama Michnika to olbrzymie zaufanie do KK jak instytucji oferującej reguły społecznej moralności. Dla mnie to zbyt duży kontrast. Przecież nie od dziś postępowanie KK, zarówno instytucjonalne jak również to jego poszczególnych hierarchów, jest szalenie dalekie od głoszonego przez KK Dekalogu. To trochę perwersyjne aby uważać, że instytucja od wieków wysoce niemoralna ma być nadal tą latarnią wskazującą nam drogę ku moralności.

Adam Michnik tego nie wypowiedział, ale można się domyślić, że ta szczególna rola KK jako moralnego drogowskazu jest związana z systemem kar za czyny niezgodne z Dekalogiem. To zapewne ten strach przed potępieniem wiecznym jest tym co wedle Adama Michnika stanowi o wyższości religijnego prawa moralnego nad innymi systemami moralnymi, jak na przykład Egzystencjalizmem.

Michnik zdaje się nie zauważać faktu, że część przykazań dekalogu ma charakter bardzo uniwersalny i nie jest niczym specyficznym dla chrześcijaństwa. Wiele ludów przed-chrześcijańskich jak też wiele współczesnych społeczeństw nie-chrześcijańskich stosuje podobne reguły moralne. Tak więc Dekalog w pewnej swej części nie zawiera nic szczególnego, co by wyróżniało moralność chrześcijańską od wszystkich innych. Natomiast inne aspekty Dekalogu mają bardzo specyficzną wymowę religijną i są przez to bez znaczenia dla codziennego funkcjonowania społeczeństw.

Zagadnieniem centralnym jest pytanie czy moralność jest tworzona przez religie i bez nich by nie istniała? Czy może też moralność jest pewną koniecznością dla powstania i istnienia dużych grup społecznych, żyjących wspólnie na małym obszarze?

Wiele wskazuje na uniwersalny charakter moralności, która jest dynamicznym tworem nowo powstających społeczeństw. Społeczeństw które muszą znaleźć rozsądne rozwiązanie do regulacji codziennych konfliktów. Połączenie moralności z religią w tych wczesnych społeczeństwach wynika z roli jaką religia miała w życiu tych grup społecznych. Jednocześnie to połączenie moralności z religią nadawało moralności nadrzędny charakter w oczach wówczas żyjących ludzi. Podobnie zresztą jak ogólnie rozsądne zasady higieny, które religie przejmowały do swych kanonów i nadawały im nadrzędne i rytualne znaczenie. W KK obmywanie nóg jest obecnie rytuałem jedynie symbolicznym, praktykowanym tylko przy wyjątkowych okazjach. Różne rytuały obmywania się są jednak nadal w wielu religiach nakazami religijnymi.

Tak więc można powiedzieć, że moralność jako zestaw reguł koniecznych do funkcjonowania dużych grup społecznych jest niezależna od religii. W społeczeństwach religijnych religia przejmowała ten zestaw reguł moralnych w swój kanon moralności religijnej.

Ten aspekt moralności jako zestawu reguł koniecznych do powstawania i współżycia dużych grup ludzkich Adam Michnik pominął kompletnie w swoich wypowiedziach. A szkoda.

Ameryka wraca do współpracy międzynarodowej.

 Spora część świata odetchnęła z ulgą po zaprzysiężeniu Bidena. Szczególnie politycy z Europy zachodniej głośno mówią o nowej szansie na normalizację stosunków między Europą i USA i ponownej współpracy. Widać wielu z nich miało już szczerze dosyć Trumpa z jego narcystycznym przekonaniem o własnej wielkości i jego niezdolności do kooperacji. 

Tak Trump jest osobą chyba całkowicie niezdolną do kompromisu. Jego polityka to polityka walki, w której zwycięzca bierze wszystko - the winner takes it all. W jego świecie istnieją tylko zwycięzcy i przegrani - winner i looser. Zwycięzcy, a siebie uważał z pewnością za największego zwycięzcę, godni są podziwu, a dla przegranych zostaje tylko pogarda. W opinii Trumpa i wielu innych apologetów tego poglądu lęk przed pogardą jest świetną motywacją do działania i wygrywania. 

Taka postawa dzieli społeczeństwa bardzo mocno. Dążenie do zwycięstwa oznacza, że trzeba pokonać innych. Tu brak miejsca na współpracę. W nauce taka postawa jest określana jako gra o sumie zerowej. Gramy o pewną określoną, niezmienną pulę i wygrywający bierze wszystko. Ale wyobraźmy sobie sytuację w której pulę można powiększyć jeżeli gracze będą w rozsądny sposób współpracować. Wtedy mamy do czynienia z grą o sumie niezerowej. Ciekawie pisze o tych różnych formach gier społecznych Rober Wright w książce „Nonzero, logika ludzkiego przeznaczenia”.  

W grze o sumie niezerowej wygrywają poniekąd wszyscy, bo dzięki współpracy pula o którą grają powiększa się. Społeczna dynamika pełna jest sytuacji w której raz bierzemy udział w grze o sumie zerowej (rywalizacja), a za chwilę gramy w grę o sumie niezerowej (współpraca). Wojna to drastyczny przykład gry o sumie zerowej. Ale nawet w trakcie wojny mamy do czynienia rownież ze współpracą. Wprawdzie obie konkurujące strony chcą osiągnąć korzyści kosztem przeciwnika. Jednak wewnątrz walczących stron widać wyraźnie mocną współpracę tak aby jak najszybciej pokonać przeciwnika. 

Rywalizacja i współpraca są dwoma bardzo ważnymi aspektami życia społecznego i oba te aspekty wpływają na rozwój społeczny i technologiczny. Wydaje się, że jednak właśnie zdolność do współpracy, zdolność do zorganizowanego współdziałania we wspólnym celu olbrzymich grup ludzi nie znających się wzajemnie umożliwiła powstanie współczesnych społeczeństw o tak skomplikowanej organizacji. Ta zdolność do współpracy to jedna z niewielu cech, które nas różnią od innych zwierząt. Zwierzęta żyjące stadnie też oczywiście współpracują ze sobą. Jednak ta współpraca jest ograniczona do stosunkowo małych grup, w których wszystkie osobniki znają się nawzajem. Szacuje się, że wielkość takiego stada nie może przekraczać 150 osobników. Bardzo ładnie opisuje to Yuval Harari w swojej książce „Sapiens, od zwierząt do Bogów”. 

Bez współpracy powstanie tak wielkich struktur społecznych nie byłoby więc możliwe. Współpraca jest konieczna aby rozwiązywać problemy, z którymi takie duże grupy społeczne muszą się uporać aby przeżyć. Świat w ostatnich latach zmalał dzięki globalizacji i nawet tak potężne państwa jakim jeszcze jest USA nie są w stanie same rozwiązywać aktualnych problemów. Na przykład walka z ociepleniem globalnym jest w takim samym stopniu wyzwaniem dla wszystkich państw na świecie, wyzwaniem przekraczającym możliwości pojedynczych państw. Inny problem to pandemia Corona wirusa. Aktualna pandemia pokazuje wyraźnie, że żadne państwo same nie rozwiąże tego problemu. Dopóki będą państwa, gdzie ten wirus będzie grasował, wszystkie inne państwa będą zagrożone. Tutaj nie pomoże nic, gdy jedno z państw uzyska odporność stadną. Na początki pandemii wiele państw próbowało iść swoją drogą. Państwa i społeczeństwa jednak szybko zorientowały się, że bez skoordynowanych działań średnioterminowo walki z pandemią nie da się wygrać. To dzięki niewyobrażalnej współpracy naukowej mamy też tak szybko skuteczną szczepionkę przeciwko temu wirusowi. 

Powrót zarządzanej przez Bidena USA do współpracy międzynarodowej, na co wielu liczy, wzmocni Europę i świat. Wedle reguł gry o sumie niezerowej wzmocni również USA. 

Nowe średniowiecze nadchodzi

W tym świetnym artykule profesor Matczak pokazuje jak ważny jest szacunek konstytucji dla ładu społecznego. Na marginesie rozważań o rzekomo nadchodzącym nowym średniowieczu profesor Matczak bardzo dobitnie pokazuje znaczenie konstytucji jako tego wspólnego mianownika dla różnych, zwalczających się grup społecznych. Oczywiście wielu sądzi, że jedyne dobrym rozwiązaniem jest narzucenie innym własnej interpretacji świata i zasad zachowania. Takie dążenie do pewnego absolutu jako prawdy ostatecznej i nadrzędnej zapewne skrywa się za tą tęsknotą do średniowiecza. Dla wielu ludzi średniowiecze kojarzy się z religijnością wyłączającą jakiekolwiek różnice poglądów i wolność wypowiedzi. Wszyscy muszą podporządkować się bezwględnie obowiązującej doktrynie, a wszelakie odstępstwa od tego są karane z okrutną surowością. Społeczeństwo takie sprawia wrażenie jednolitego. Ale to tylko wrażenie. Te skryte różnice i różnorakie interpretacje, czy nowe idee uwidaczniają się prędzej czy później, często prowadząc do bardzo siłowych konfliktów.

Pojawia się więc pytanie jak zapewnić wolny przepływ idei i poglądów, walkę na argumenty, a nie brutalną przemoc jednych wobec drugich. Rozwiązaniem które się sprawdziło w wielu krajach jest państwo prawa, którego podstawowe reguły zawarte są w konstytucji. To takie minimum na które muszą się zgodzić wszystkie grupy społeczne. Taką rolę spełnia też konstytucja amerykańska, która dla wielu Amerykanów stała się nadrzędną księgą reguł, która stoi ponad wszelkimi podziałami społecznymi. Jak pisze profesor Matczak:

„W USA wytworzył się patriotyzm konstytucyjny – poczucie, że choć tak wiele ludzi dzieli, są rzeczy, które trzeba wynieść ponad podziały, bo wspólnotę trzeba oprzeć na jakimś wspólnym mianowniku. Nie mogą nim być konkretny bóg, konkretna moralność czy konkretna religia, ponieważ co do kwestii religijnych trudno się nam zgodzić nawet przy świątecznym stole. Skoro nawet podręczniki savoir-vivre’u odradzają dyskusję na ten temat, by nie doprowadzić do awantury, jakże mamy się dogadać w kwestiach religijnych na poziomie wielomilionowego społeczeństwa? Jak mawiał jeden z sędziów Sądu Najwyższego USA, konstytucja jest właśnie po to, żeby pewne kwestie wynieść ponad spór polityczny. Żeby istniało pewne aksjologiczne minimum, którego nie kwestionujemy, ponieważ bez niego nie damy rady obok siebie żyć. Innymi słowy: konstytucja jest nam potrzebna nie po to, żeby znieść odmienności, ale po to, byśmy mimo naturalnych odmienności się nie pozabijali.”

Drugim takim filarem gwarantującym rozsądne współżycie grup społecznych o często radykalnie różnych poglądach jest świeckie, neutralne wobec partykularnych interesów państwo. Przejęcie państwa przez jakąkolwiek grupę społeczną prowadzi do nierówności i narzucania światopoglądu jednej grupy wszystkim innym. 

Niestety polityka pisu prowadzi dokładnie do takiej wypaczonej sytuacji i demoluje względny ład społeczny ostatnich 30 lat. Pis nie tylko nie reformuje organizacji państwowych, ale wręcz je lekceważy i niszczy. Polityka pis to wymiana kadr na swoje. Decydującym kryterium naboru nowych kadr jest wiernopoddańczość wobec pisowskich decydentów. Również siłowe narzucanie ideologii nacjonalno-katolickiej jako wszystkich obowiązującej polaryzuje społeczeństwo i niszczy kruchą równowagę sił. 

Politycy udają, że mogą kształtować przyszłość

W trakcie kampanii wyborczej politycy odegrali taki show i udawali, że mogą decydować o przyszłości. A tak na prawdę to niewiele mogą. Wielkie zmiany, takie jak kryzys klimatyczny i ekonomiczny, automatyzacja pracy i dominacja sztucznej inteligencji, Pojawią się w Polsce niezależnie od tego czy tak zadecydują politycy. To globalne trendy, na które taki mały kraj jak Polska nie ma praktycznie żadnego wpływu. To znaczy politycy polscy poprzez ignorowanie, czy wręcz negację tych zmian, mogą znacznie pogorszyć sytuację kraju. 

Edwin Bendyk tak mówi o tym fenomenie:

„[politycy] udają, że mają wpływ na bieg spraw, oni udają suwerenność. Mimo tego ciągłego gadania o "odzyskiwaniu podmiotowości" przez Polskę, to polityka prowadzona przez PiS ma coraz mniejszy wpływ na cokolwiek, jeśli wziąć pod uwagę rzeczywiste problemy, poczynając od samego wirusa, a kończąc na międzynarodowym kapitale. Nasza gospodarka po 2015 roku - mimo tej całej retoryki repolonizacji - była napędzana coraz większą integracją z gospodarką zachodnią, głównie niemiecką, wystarczy na statystyki popatrzeć. Czyli - mówiąc językiem prawicy - stajemy się coraz bardziej kondominium i podwykonawcą. Oni przecież znają te liczby i wiedzą, że nie udało im się odzyskać wpływu na nic ważnego. Że nie potrafią zmieniać rzeczywistości.”

Aby zakryć tę niemoc w kampanii mówiona sporo o tematach zastępczych. Straszono bardzo gorliwie LGBT, wzdychano do polskiej rodziny jako wzorca wszelkiego dobra. No i przede wszystkim ogłoszono polskość jako wartość absolutnie nadrzędną. W przyszłości wszystko musi być polskie, bo tylko polskie jest dobre i właściwe. Zohydzano z kolei wszystko co jest niepolskie. A kto decyduje o tym co jest polskie? Ten przywilej zawłaszczył pis i decyduje arbitralnie o polskości. Polskie jest wszystko co przytakuje pisowskiej polityce. A wszyscy co się z pisem nie zgadzają to niech się wyniosą gdzie indziej.

Ta mania polskości prowadzi do totalnego braku realizmu. Zamiast rozsądku pojawia się emocja i absurdalne poczucie własnej wyjątkowości, poczucie bycia czymś lepszym z samego faktu bycia Polakiem. Tutaj znowu przytoczę słowa Edwina Bendyka:

„myśmy upadali wtedy, kiedy wypieraliśmy świadomość zagrożeń i nadchodzących kryzysów. Tak było w XVII wieku, kiedy w zmieniającym się świecie próbowaliśmy trwać jako mocarstwo zbożowe oparte na pracy folwarcznej. Po co stawiać pytania o sens tego modelu, przecież działa, nam nie są potrzebne żadne światowe nowinki - tak można streścić szlachecką publicystykę tych czasów.  Dokładnie tak samo było w ostatniej kampanii wyborczej.„

Polecam ten ciekawy wywiad z Edwinem Bendykiem.

Podobnie wypowiada się profesor Friszke o tej polskiej tendencji do samozniszczenia się:

„Polska przez większą część XVIII w. poniosła ogromne straty, niszcząc oświatę, zdolność modernizowania gospodarki, burząc instynkty państwowe, a wszystkiemu towarzyszyła „wiara” w sarmatyzm, doskonałość i niezmienność własnego stylu życia, wierzeń, także religijnych. Potem już z pewnego poziomu nie udało się dźwignąć państwa tak, aby wytrzymać nacisk Rosji i innych państw zaborczych. Dlatego dziś atak na elity, na nauczycieli, lekarzy, prawników, specjalistów z wielu dziedzin jest uderzaniem w podstawę trwania narodu i jego kultury.”

Więcej o jego refleksjach na temat ostatnich wyborów można przeczytać tutaj. 

Arcybiskup Gądecki apeluje do wiernych aby modlili się o deszcz

Zabobon ma się dobrze w 21 wieku. Przynajmniej w Polsce. Słuchając nawoływań Arcybiskupa Gądeckiego do wiernych, aby modlili się o deszcz, zastanawiam się, jak to możliwe, aby w 21 wieku, wieku niewyobrażalnej wiedzy naukowej, ktoś miał jeszcze odwagę apelować do ludzi, aby zamiast kierować się rozsądkiem, uwierzyli w czary mary. 

Już w 6 wieku przed naszą erą starożytni Grecy zerwali z tradycyjnym wyjaśnianiem różnych fenomenów natury. Tradycyjnie uważano, że przyczyną takich zjawisk jak deszcz, chmury czy słońce są odpowiedzialni za nie bogowie. Dlatego ludzie właśnie modlili się do na przykład boga deszczu, aby sprawił, że będzie padać. Starożytni Grecy (a jednym z pierwszych był Anaximander z Miletu) zaczęli jednak szukać wyjaśnień racjonalnych i dosyć szybko stworzyli naukę bazującą nie na przejmowaniu tradycyjnych przekonań tylko na krytycznej analizie. Ten racjonalizm naukowy owocował niewyobrażalnym rozkwitem kultury i nauki i poziomu życia przez prawie 10 wieków najpierw w państwach-miastach greckich, a potem w imperium Rzymskim.

W 4 i 5 piątym wieku naszej ery chrześcijanie, po przejęciu władzy, zdewastowali w krótkim czasie grecko-rzymską kulturę i naukę. Ich ofiarą padła między innymi zarówno słynna biblioteka aleksandryjska jak i akademia ateńska, założona jeszcze przez Platona. Po tysiącletniej działalności akademia przestała funkcjonować, a nieliczni naukowcy, których jeszcze nie zamordowano, uciekli na wschód. Polecam świetną książkę Catherine Nixey „The Darkening Age”, która bardzo plastycznie opisuje sytuację w imperium Rzymskim po przejęciu władzy przez chrześcijan.

Nauka wróciła do zachodniej Europy dosyć późno, bo gdzieś około 14 wieku. W tym czasie Europa na nowo odkryła zniszczoną spuściznę grecką, która przetrwała niestety tylko bardzo fragmentarycznie, dzięki islamskim naukowcom. To oni organizowali wyprawy do Bizancjum i kopiowali wszystkie jeszcze dostępne greckie traktaty naukowe. Ta wiedza wzbogacona o przez islamskich naukowców wracała powoli do europejskiej świadomości przez półwysep Iberyjski, gdzie Islam stykał się na wielu płaszczyznach, nie tylko wojennych, z Katolicyzmem.   

Współczesna nauka potrafi oczywiście jeszcze efektywnie i dokładniej wyjaśniać wszelakie fenomeny natury. Tysiące naukowców zajmujących się klimatem jednoznacznie mówią, że susze są konsekwencją globalnego ocieplenia. Ciepłe i bezśniegowe zimy to bezpośrednia przyczyna suszy. Trzeba więc usuwać, albo przynajmniej minimalizować przyczyny tego globalnego ocieplenia. Modlitwy tu absolutnie nic nie pomogą. 

Słuchając Pana Gądeckiego man niestety wrażenie, że nauka jeszcze do dzisiaj do Polski nie dotarła.

krótki pobyt w Londynie

Jesienią wykorzystałem okazję na krótki wyjazd do Londynu. Ach ten Londyn, to miasto fascynuje mnie od wielu lat i nadal każdy pobyt tam to dla mnie duża przygoda.

Jeszcze we wczesnych latach osiemdziesiątych marzył mi się wyjazd do Londynu. To tam są duże pieniądze i takie prawdziwe życie, myślałem sobie A niejeden z moich kolegów, który był w Londynie, jeszcze wzmacniał to moje marzenie.  W końcu jednak moje marzenie pozostało marzeniem i wyjechałem wprawdzie, ale gdzie indziej. Trochę później, bo od roku 1988, bywałem wielokrotnie w Londynie. Praktycznie każdego roku, a niekiedy nawet kilka razy w roku. Nie były to długie pobyty, w większości służbowe. Poznałem to miasto jednak bardzo dobrze i uwielbiam je do dzisiaj. 

Londyn jest szalenie kolorowy i dynamiczny. Wszędzie pełno ludzi, mnóstwo restauracji, kafejek i najprzeróżniejszych sklepików. Kreatywność i innowacje można wyczuć na ulicy. Ludzie szukają swojej szansy i otwierają często bardzo dziwaczne sklepiki i oferują niekonwencjonalne usługi. Mnóstwo tu też teatrów i musicali. Ludzie w Londynie to taka strasznie kolorowa mieszanka wszelkich możliwych narodowości i kolorów skóry. Mnóstwo tutaj hindusów, czarnych i Azjatów. No a do tego dochodzi niewyobrażalna ilość turystów. Obserwując te wszystkie różnice w kolorze skóry i rysach twarzy widać jednak jak bardzo jesteśmy do siebie podobni.

Tym razem udało mi się uzyskać wstęp na jedną z ważniejszych konferencji dotyczących bezpieczeństwa informacji. Organizatorem była najbardziej znana firma doradcza w branży IT -  Gartner. Konferencja odbyła się w eleganckim hotelu Intercontinental na tyłach areny widowiskowej O2.

Ta arena widowiskowa to też mnie fascynuje. To w zasadzie taki olbrzymi namiot cyrkowy zainstalowany na stałe i obudowany sporą ilością sklepów i restauracji. Arena O2 znajduje się w północnym Greenwich w takim zakolu Tamizy. Rzeka w tym miejscu meandruje i zakręca praktycznie o 180 stopni. 

Na tym do niedawna pustawym półwyspie powstało w dosyć krótkim czasie spore osiedle potężnych biurowców, wysokich domów mieszkalnych, arena O2 i kilka hoteli. Londyn  rozwija się ostatnio bardzo dynamicznie na swoich peryferiach, ale nie tylko, i rośnie mocno w górę.

Konferencja była bardzo udana. Analitycy z Gartner zaprezentowali ciekawe referaty. Było też wiele firm oferujących produkty Cybersecurity. No i bardzo wiele okazji do interesujących rozmów.

Wieczorem miałem nawet nieco czasu na zwiedzanie. Oczywiście odwiedziłem moje ulubione miejsca, których jest tutaj sporo. Jak zawsze wstąpiłem do British Library aby jeszcze raz zerknąć na najstarsze zachowane biblijne księgi i inne starodruki.

British Library

Codex Alexandrinus

To tutaj można obejrzeć dwa (z trzech) najstarsze zachowane egzemplarze Biblii, zwane Codex Sinaiticus i Codex Alexandrinus. Lubię zerknąć na historię zawartą w prastarych księgach.

Później zwykle idę do pubu naprzeciwko. W pubie The Euston Fleyer zjadam fish&chips popijając to angielskim piwem. Lubię też tę luźną atmosferę angielskich pubów. Już sama otwarta i nieco chaotyczna organizacja sali stwarza przyjemną atmosferę, w której każdy czuje się swobodnie i może zachowywać się jak chce. I ludzie tak się zachowują. Jedni siedzą spokojnie przy stolikach, inni stoją gdzie bądź, często po prostu na ulicy. Grupy urzędników stoją obok robotników i wszyscy dyskutują bardzo intensywnie. Pub to takie miejsce spotkań dla wszystkich, co nie znaczy, że dochodzi do wymieszania klas i ras. Raczej te grupy są obok siebie, tolerując obecność innych.

Pub The Euston Flyers

Potem po prostu wędruję po mieście od Covent Garten (stara hala targowa, ale teraz są tam tylko ekskluzywne sklepy, restauracje, no i oczywiście słynna opera), przez Charring Cross Road, Leicester Square do Picadilly Circus oglądając domy, sklepy i przyglądając się mijającym mnie i siedzącym w niezliczonych pubach, kafejkach i restauracjach ludziom. Patrzę co się zmieniło, a co jest takie same jak kiedyś.

Covent Garden

Zawsze, i również tym razem, odwiedzam londyńskie księgarnie. Najbardziej lubię Waterstones przy Picadilly Street i Foyles przy Charing Cross Road.

Księgarnia Foyles przy Charing Cross Road

Te księgarnie są jeszcze imponujące, choć kiedyś były jeszcze większe. W dużych sześcio-piętrowych sklepach wszędzie piętrzą się stosy książek. Ja już od długiego czasu nie czytam powieści. Interesuje mnie historia, nauka i przyszłość. W Londynie pełno jeszcze ciekawych książek na te tematy. Oczywiście wszystko mogę kupić u Amazona nie wychodząc z domu. Jednak to zupełnie co innego wziąć papierową książkę w rękę i trochę w niej poczytać na przypadkowej stronie. 

Dworzec St. Pancras

Oczywiście mam wiele innych ulubionych, po całym olbrzymim mieście rozrzuconych miejsc, które odwiedzam jeżeli czas na to pozwala. A że Londyn się zmienia, to nawet w mi dobrze znanych miejscach odkrywam ciągle coś nowego.

Nowy dom w samym centrum Londynu przy Leicester Square

Ufajmy nauce i literaturze

Edwin Bendyk bardzo fajnie połączył Olgę Tokarczuk z Gretą Thunberg kobiety i pisze na swoim blogu (https://antymatrix.blog.polityka.pl/2019/12/08/olga-tokarczuk-ratuje-swiat/) o dwóch silnych komunikatach, które pokazują jak ocalić świat. Nastolatka Greta Thunberg mówi aby ufać nauce. A Olga Tokarczuk nawołuje aby ufać literaturze.

Moim zdaniem nie ma w tym sprzeczności. Nauka wyjaśnia świat i mechanizmy nim rządzące. Negowanie tego racjonalnego obrazu świata, próby zaprzeczania czy ignorowania prowadzą praktycznie zawsze do katastrofy. Tak niestety postępują ci wszyscy twierdzący, że im się nie wydaje, że mamy do czynienia z dramatycznymi zmianami klimatu. Naczelnym argumentem jest tutaj takie osobiste przekonanie, które ma stanąć do boju z nauką zajmującą się fenomenem cieplarnianym od już 150 lat. Z jednej strony tysiące naukowców i dziesiątki tysięcy stacji meteorologicznych analizujących dzień po dniu stan naszej atmosfery. A z drugiej strony takie osobiste, oderwane od faktów widzi misie. Ufanie nauce oznacza zdecydowane odrzucenie myślenia nieracjonalnego, nie popartego faktami i rzetelnymi analizami.

A tak na marginesie zauważyłem, że teoria spiskowa wokół Grety Thunberg zacieśnia się w klasyczny sposób. Zaczęło się od tego, że zarzucano jej, że smarkata tylko gada, a nic pozytywnego nie robi. Potem pojawiły się zarzuty, że jest tylko taką kukiełką marketingową, sterowaną przez bliżej nieokreślone siły. W między czasie już rzekomo wiadomo, kto za nią stoi. To kukiełka Sorosa, którą on wykorzystuje w swoim planie zagłady wszystkiego co jest dla nas *to znaczy ludzi a konserwatywno-narodowych przekonaniach) wartościowe.

Widać więc, że apel dzielnej Grety jest bardzo ważny. Zaufajmy nauce i odrzućmy prymitywne teorie spiskowe.

Olga Tokarczuk z kolei mówi nam abyśmy zaufali literaturze. Literatura to coś więcej niż fakty. To fakty przerobione na doświadczenie. A doświadczenie może nam pomóc znaleźć właściwa drogę w kierunku przyszłości. Olga w swoim przemówieniu mówiła też o szczególnej wrażliwości twórców, którzy często wyczuwają zmiany i nieoczywiste zależności, zanim większość z nas je dostrzeże. Wnikliwe studia historyczne, próba zrozumienia złożoności świata i ta wrażliwość to główne składniki dobrej literatury. Olga w swojej literaturze bardzo dobrze dozuje te składniki. Dzięki niej widzimy świat z trochę innej strony i wnikamy w niego nieco głębiej. Polecam wszystkim książki Olgi. Sam przeczytałem kilka y nich, a szczególnie spodobała mi się ta mieszanina skotłowanych ze sobą tematów w „Bieguni”

Podniosłość chwili nadania Oldze nagrody Nobla psuje ta prymitywna małostkowość strony konserwatywno-narodowej. Krytykują innych, za rzekome szkalowanie Polski. A tutaj taki światowy sukces polskiej pisarki oni próbują to wyjątkowe wydarzenie przemilczeć. Bo zarzucają Oldze, że niby jest ona taką pisarką niepolską, bo nie wychwala Polski bezkrytycznie. Problem polskich środowisk narodowych polega na tym, że to co dla nich jest polskie nigdy nie osiągnie światowego sukcesu. Bo ich polskość jest z definicji wroga wobec wszystkiego innego, jest skierowana przeciwko wszystkim innym. To nie jest materiał na międzynarodowy sukces.

Tak więc ufajmy nauce i ufajmy też dobrej literaturze i czytajmy książki.

Na dobry początek polecam mowę Olgi Tokarczuk w Stockholmie: https://www.youtube.com/watch?v=VvZAXL28K2E&feature=youtu.be

Nie ma kreatywności bez tolerancji i różnorodności!

Jeszcze jeden poważny głos za różnorodnością. Marek Abramowicz, profesor fizyki teoretycznej, w artykule zatytułowanym "Bez multi-kulti sczeźniemy w czarnej dziurze" podkreśla jak ważna dla nas, ludzi, jest różnorodność. Głównym przekazem profesora jest stwierdzenie, że 

"Intelektualna wolność, równość i braterstwo uczonych, niezależnie od kraju pochodzenia, od płci, wiary lub jej braku i od prywatnych preferencji stanowią aksjologiczny rdzeń nauki."

Jako podstawę swojego wywodu profesor opisuje sukces zespołu naukowców, którzy "sfotografowali" czarną dziurę. Ten zespół składał się z przeszło 200 naukowców z 20 krajów. Pracowali oni wspólnie nad jednym zagadnieniem, wzbogacając ten projekt swoimi różnorodnymi doświadczeniami.

Profesor Abramowicz nie koncentruje się tylko na nauce. Daje on wiele przykładów z innych dziedzin życia, w których różnorodność jest ważnym elementem osiągania wspólnego sukcesu. Nie brak w tekście profesora nawet biblijnych cytatów, jak na przykład ten:

"Jasno i bezkompromisowo pisał o nakazie multi-kulti święty Paweł apostoł w liście do Galatów (Gal:3.28): "Nie masz Żyda, ani Greka; nie masz niewolnika ani wolnego; nie masz mężczyzny ani niewiasty; albowiem wy wszyscy jednym jesteście"."

Zależnością między wolnością, tolerancją i różnorodnością , a kreatywnością i innowacją zajmuje się Richard Florida. Swoje rozważania na ten temat przedstawił on w książce pod tytułem "The rise of creative class". Richard Florida twierdzi, że aby kreatywność, która jest podstawą bogactwa społeczeństw, się rozwijała, konieczny jest specyficzny klimat społeczny. Ludzie kreatywni, ludzie tworzący coś nowego potrzebują otoczenia wolnego, sprawiedliwego, tolerancyjnego i różnorodnego. Według Floridy:

"Creativity requires diversity: it is the great leveler, annihilating the social categories we have imposed on ourselves, from gender to race and sexual orientation. This is why the places that are the most open-minded gain the deepest economic advantages. The key is not to limit or reverse the gains that the Creative Class has made but to extend them across the board, to build a more open, more diverse, more inclusive Creative Society that can more fully harness its members’—all of its members’—capacities."

Tylko takie miejsca na świecie, które zapewnią wszelakie wolności, są tolerancyjne wobec innych mogą skupiać ludzi kreatywnych, którzy swoją innowacyjnością pomnażają szybko bogactwo takich miast albo państw. Jest oczywiście sporo faktów historycznych, potwierdzających tę tezę. Rozkwit handlu i sztuki we Florencji w czasach renesansu, Paryż i wolny uniwersytet Sorbona, czy aktualnie Silicon Valley. 

Teza jest więc oczywista. Różnorodność wzbogaca, a społeczeństwo monokulturowe zuboża. Takie monokulturowe społeczeństwo nie jest zdolne do generowania oryginalnych idei. Kreatywność wśród ludzi myślących tak samo zamiera. Takie społeczeństwa są zdolne jedynie powielać wiedzę, ale nie mają potencjału do tworzenia nowej wiedzy. 

Jak wygląda logika społeczeństwa monokulturowego dobrze pokazał Amir Alexander w swojej książce "Infinitesimal, how a dangerous theory shaped the modern world". Otóż Alexander opisuje próbę zamknięcia wiedzy przez jezuitów, w kanonie ówcześnie akceptowalnym. Celem jezuitów było wspieranie prawdy absolutnej zawartej w Piśmie i naukach kościoła. Jezuici zwalczali pluralizm idei, widząc w min zagrożenie dla głoszonej prawdy. Celem ich edukacji nie był rozwój nauki czy wolna wymiana idei. Oni chcieli tylko wpajać wszystkim swoją religijnie ugruntowaną prawdę. Tak ukształtowane i wykształcone społeczeństwo może tylko powielać znane i akceptowane idee, stosować znane już technologie. Nie jest one zdolne do innowacji, do dużych zmian i rozwoju. To społeczeństwo bardzo statyczne, a poprzez to kompletnie niedostosowane to szybko zmieniającego się świata. 

Popierajmy więc wolność, demokrację, tolerancję i różnorodność mówiąc stanowcze "nie" tym wszystkim którzy manią nas rzekomą siłą monokultury i powrotu do starych dobrych tradycji i wartości.

http://wyborcza.pl/7,75400,24710888,prof-abramowicz-bez-multi-kulti-sczezniemy-w-czarnej-dziurze.html#S.srodkowaNajwieksza-K.C-P.-B.14-L.1.duzy